İkinci vasıta: Kainat kanunlarını düşünmek, akla bir çeşit dikkat ve itina, nizam ve intizam damgası vurur.



Zira, kainat kanunları, enteresan bir incelik ve bünyesinde karşılıklığa yer ermeyen bir nizam ve intizam içerisinde yürür. İnsan kalbine, bu gerçeği ilham edişinin üstünde bir değer taşıyan, her şeyi düzenleyen ve yapan Allah’ın takvasını, O’ndan sakınmayı ve her işte O’na yönelmeyide  ilham eder. Çünkü, Şüphesizki dünyanın, güneşin ve yıldızların dönüşü, ne saat, ne dakika, ne saniye ve nede salise ile zabt edilebilir. Bunların dönüş hızları, ancak saniyede 186 bin mil kat’ eden ışık hızı ile tasbit edilebilir. Bu kadar müthiş bir incelik taşıyan görüş, akılda  tetkik edilir... Düşünme ve tesbitte yapılan her basit karışıklık ve isabetsizlik, büyük ölçüde hataların ortaya çıkmasına sebep olur. Eğer buna benzer bir hata, kainatta ve kurulu ilahi düzende meydana gelmiş olsa, hiç şüphesiz kainatın düğümü çözülür. ve içerisindeki yıldızlar aşağı dökülürler. Akıl, -bu incelik ve bağlılığı görünce- fikirlerini zabt-u rabt altına almaya, -yüce kainat nizamanda gördüğü gibi- cüz’iyyata sıkı sıkıya bağlı ve özel prensiplere hükmeden külliyyata -genel yaratılış kanunlarına- ulaşmaya çalışacaktır.



Bu gün ellerinde pek az alet ve edevat bulunmasına rağmen, müslümanların düşünce tarzları bu inceliğe uygun düşmektedir. Zira müslümanlar, bir takım ilmi keşiflere ulaşmışlardır. Bunlar, müslümanlara araştırıcılık ve düşünce doğruluğunda ciddiyet kazandırdığı gibi, zamanımıza nisbetle en üstün örnek sayılabilecek bir miktar ilmi dikkat  ve fikri incelik de sağlamıştır. İbn-i Heysüm’ün ışık ve görme konularında yaptığı incelemeler... Felekiyatçı Ebu Abdullah -El- Betani’nin yalnız dünyanın güneş etrafında dönüşünü büyük bir dikatle ölçmekle kalmayıp, aynı zamanda güneş ve ayın tutulma zamanlarını da büyük bir itina ile tesbit etmesi, İslam terbiyesinin akılların eğitimine ne kadar etki yaptığına ve İslami aklın gelişmesinde, İslam terbiyesinin, oynadığı role birer şahit sayılır.