Azimle gayret etme, çabalama çalışma. İctihad, mücahede, cihat, mücâhid kelimeleri de bu kökten türetilmiştir. Bilindiği gibi ictihad, hakkında kesin hüküm bulunmayan dinî bir meselede hüküm ortaya koymak için olanca gücün sarfedilmesidir. Cihat ve mücâhede, Allah yolunda, düşmanı savmak için var gücün harcanması; mücâhid ise, Allah yolunda cihat eden kişidir.



Arap dilinde kelimenin kök harflerine zâid harf ilâve edilmesinin sebeplerinden bir tanesi, manaya kuvvet kazandırmaktır. Meselâ "cehd" mastarına bir harf ilâvesiyle meydana gelen "cihad" mastarı, anlam yönüyle "cehd"den; iki harf ilavesiyle oluşan "ictihad"* mastarı da, "cihad" mastarından daha kuvvetlidir. Buna göre "cehd", çabalamak ve gayret etmek anlamına geliyorsa, "cihad" daha fazla gayret etmek ve çabalamak; "ictihad" ise, bundan da daha fazla çabalamak ve gayret etmek anlamına gelir.



Kur'ân'da cehd, beş yerde geçmekte olup,bunların hepsinde, samimi olmadıkları halde, samimi olduklarını yemin ederek göstermeğe gayret sarfedenler hakkında kullanılmıştır. (bk. 5/53, 6/109,16/38, 24/53 ve 35/42).



Kök harflerine bir elif ilâvesiyle iki yerde menfi gayret için; diğerlerinde, bildiğimiz cihad* için kullanılmıştır. Menlî anlamda kullanıldığı iki yerde de, müşrik ana babanın, mümin olan evlatlarını Allah'a ortak koşmaya sürüklemeleri konusundaki Gaba ve gayretleri için kullanılmıştır. (el-Ankebüt, 29/8; Lokman, 31/15).



M. Sait ŞİMŞEK